Katalog wystawy fotografii "Poszerzanie wspólnoty" prezentujący fotografię humanistyczną, pochodzącą ze zbiorów Muzeum w Gliwicach, która została zorganizowana w Czyteni Sztuki we wrześniu 2023 roku.
Wystawa ukazuje cztery indywidualności wywodzące się z gliwickiego środowiska fotograficznego Zofię Rydet (1911–1997), Jerzego Lewczyńskiego (1924–2014), Piotra Janika (1923–1981) i Stanisława Jakubowskiego (ur. 1934).
Pojęcie fotografii humanistycznej wydaje się dzisiaj mocno anachroniczne, biorąc pod uwagę, że we współczesnych dyskursach podkreśla się opresyjność konstruktu myślowego, jakim jest humanizm. Jak pisze Rosi Braidotti w tekście pt. Ku posthumanistyce, "Humanizm opiera się na klasycznym ideale »Człowieka-Mężczyzny« [Man] wyrastającym z XVIII- i XIX-wiecznych interpretacji klasycznych ideałów starożytności i włoskiego renesansu. To wyidealizowany obraz męskiej, białej, pełnosprawnej, metropolitalnej perfekcji pod względem cielesnym, psychicznym, dyskursywnym i duchowym. Genewie Lloyd nazwała go »człowiekiem rozumu«. (...) Wizja Człowieka-Mężczyzny jako podstawowej reprezentacji człowieka łączy w sobie racjonalne myślenie z biologiczną dyskursywną i moralną ekspansją ludzkich możliwości w kierunku idei teleologicznie ustawionego ludzkiego rozwoju". W przypadku prac zaprezentowanych na wystawie wybrzmiewa przede wszystkim inny aspekt człowieczeństwa. Fotografia ukazuje ludzi raczej w ich kruchości, często z akceptującym zrozumieniem przedstawiając ich ograniczenia i słabości. Osobami, które wzbudzają największe zainteresowanie artystki, artystów i fotoreporterów, są dzieci, osoby starsze, niekiedy robotnicy.
Fotografia humanistyczna często stawia sobie za cel uchwycenie złożonych emocji. Okres powojenny był to też moment, kiedy katastrofa II wojny światowej doprowadziła do kwestionowania utopijnych wyobrażeń wobec racjonalizacji i optymalizacji rozmaitych procesów życiowych i nadziei na związaną z ich wprowadzeniem poprawę jakości życia. Fotografie te nie gloryfikują postępu, lecz dominuje w nich koncentracja na chwili obecnej, skupienie na życiu, które odradza się na powojennych zgliszczach. Zaangażowany fotoreportaż uwrażliwia na los społecznie marginalizowanych grup, przywraca im widoczność, włącza je do wizualnego dyskursu. Równocześnie nie traktuje uchwyconych osób jak "kuriozów", lecz odnosi się do nich i ich potrzeb z szacunkiem. Jeśli spojrzy się na fotografię humanistyczną nie jako na skonstruowaną wypowiedź głoszącą absolutną prawdę na temat natury ludzkiej, co często zarzucano wystawie Rodzina człowiecza, czy jak na próbę zdefiniowania "esencji" człowieczeństwa, lecz jak na próbę uwrażliwienia na sytuację innych, fotografia ta może zostać potraktowana jako zachęta do włączania tych "innych" do wspólnoty. Fotografia humanistyczna traktowana jest jako narzędzie zachęcające do współodczuwania, a co za tym idzie - do budowania poczucia solidarności z marginalizowanymi grupami. W tym kontekście ten rodzaj fotografii można uznać za nadal aktualny ze względu na potencjał społecznego rezonansu. (...)
Książka została dofinansowana ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.
Poszerzanie wspólnoty. Fotografia humanistyczna ze zbiorów Muzeum w Gliwicach / Expanciing the Community: Humanist Photography from the Collection of the Museum in Gliwice
- Redakcja: dr Kamila Dworniczak, Maria Franecka, Marcin Gołaszewski
- Teksty: dr Kamila Dworniczak, Maria Franecka
- Korekta i redakcja językowa tekstów polskich: Anna Zygmanowska
- Tłumaczenia: Marcin Wawrzyńczak
- Projekt: Marcin Gołaszewski
- Przygotowanie zdjęć do druku: Maria Franecka oraz Skanery Niewiarygodne
- Seria: Czytelnia Sztuki
- Wydawca: Muzeum w Gliwicach
- Rok wydania: 2023
- ISBN: 978-83-963986-9-7
- Ilość stron: 96
- Wymiary: 220x280mm
- Oprawa: miękka
- Język: polski, angielski
- Wydanie: pierwsze
Zofia Rydet (1811-1997) - artystka sztuk wizualnych posługująca się medium fotografii, urodzona w lwano-Frankowsku (wtedy Stanisławów) koło Lwowa, po II wojnie światowej zamieszkała w Bytomiu. Ze względu na aktywność w Gliwickim Towarzystwie Fotograficznym i możliwość prowadzenia Pracowni Fotografii na Politechnice Śląskiej przeprowadziła się do Gliwic. Do jej najbardziej znanych dzieł należą cykle: "Mały człowiek", "Świat uczuć i wyobraźni" oraz "Zapis Socjologiczny".
Jerzy Lewczyński (1924-2014) - artysta sztuk wizualnych posługujący się fotografią, zaj-mował się także historią i teorią medium. Urodzony w Tomaszowie Lubelskim, po wojnie studiował na Politechnice Śląskiej w Gliwicach, w tym mieście zdecydował się zamieszkać. Był członkiem Gliwickiego Towarzystwa Fotograficznego. W 1959 roku współorganizował słynny "Pokaz zamknięty". Sformułował koncepcję "archeologii fotografii", w swojej twórczości sięgał po stare fotografie i dokumenty.
Piotr Janik (1923-1981) - fotografik urodzony w Zakopanem, po wojnie przeprowadził się do Gliwic. Był współzałożycielem Gliwickiego Towarzystwa Fotograficznego, fotoreporterem w "Nowinach Gliwickich". Jego twórczość artystyczna ma bardzo różnorodny charakter, interesowały go eksperymenty formalne. Do jego najbardziej wybitnych dzieł należy cykl pt. "NIE" ukazujący KL Auschwitz dwadzieścia lat po wyzwoleniu.
Stanisław Jakubowski (ur. 1934) - fotoreporter urodzony w Krakowie, po II wojnie światowej osiedlił się w Gliwicach, gdzie mieszkał do 1975 roku. Związany z "Nowinami Gliwickimi" i Centralną Agencją Fotograficzną, był członkiem Gliwickiego Towarzystwa Fotograficznego. Jako pierwszy Polak otrzymał złoty medal w konkursie World Press Photo w 1970 roku w Hadze w dziedzinie reportażu za cykl "Wyrwani śmierci" (1969).