Nestor fotografiki polskiej, twórca fotografii krajoznawczej, autor, publicysta i działacz społeczny, dokumentalista. Legenda polskiej fotografii. Bułhaka nazywa się "ojcem polskiej fotografii" ze względu na bardzo rozległe działania. Wykonał bardzo dużo zdjęć, to także pisał, uczył oraz aktywizował i scalał środowisko fotograficzne właściwie w całej Polsce.
Był pierwszym twórcą, który tak wielowymiarowo widział fotografię i któremu tak zależało na wydobyciu jej z niszy "rzemiosła"Urodził się 6 października 1876 roku w Ostaszynie pod Nowogródkiem. Był nie tylko fotografem, ale także teoretykiem fotografii, krytykiem i publicystą, określanym mianem ojca polskiej fotografii. Reprezentował fotografię piktorialną, tę wywodzącą się z malarstwa, będąc przeciwnikiem nowej fotografii i fotografii awangardowej.{nomultithumb}
Pracę fotograficzną rozpoczął około 1905 roku. Od 1912 roku pobierał nauki w drezdeńskiej pracowni znanego fotografa Hugo Erfhurtha. Jak sam o sobie pisał "otworzyłem w Wilnie pracownie fotografii artystycznej i pod kierunkiem prof. Ferdynanda Ruszczyca zająłem sie inwentaryzacją fotograficzną zabytków architektonicznych wileńskich, rozszerzając stopniowo jej zasięg na dzielnice sąsiednie, a w końcu na cała Polskę" Dwuletni pobyt w ówczesnym centrum przemysłu fotograficznego zaowocował ugruntowaniem wiedzy technicznej, mistrzostwem warsztatowym oraz znajomością kierunków estetycznych sztuki fotograficznej tamtych czasów. Wtedy to za swych patronów artystycznych przyjął przedstawicieli środowiska paryskiego: Konstantego Puyo, Leonarda Missone i Roberta de la Sizeranne. W latach 1912-1919 zajmował się fotografią dokumentacjną architektury Wilna, następnie innych polskich miast, między innymi Warszawy i Lublina. Wykonane zdjęcia nie miały jednak charakteru obrazów czysto dokumentalnych, inwentaryzacyjnych. Tworzył dokument w artystycznym kształcie, piktorialny, malarski, niekiedy zaś świadomie zbliżający się do kategorii obrazu abstrakcyjnego. Wydał 158 albumów pod wspólną nazwą Polska w obrazach fotograficznych Jana Bułhaka . W 1936 roku na zlecenie Oddziału Sztuki przy Śląskim Urzędzie Wojewódzkim oraz Wojewódzkiej Komisji Turystycznej, Bułhak podjął się realizacji ponad stu "obrazów fotograficznych" propagujących różne regiony Ziemi Śląskiej. W latach 1919-1939 zajmował się pracą pedagogiczną. Był kierownikiem Zakładu Fotografii Artystycznej przy Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie. W latach dwudziestych organizował życie fotograficznego w Polsce, między innymi był współzałożycielem i prezesem Fotoklubu Wileńskiego i Fotoklubu Polskiego, a po II Wojnie Światowej, w 1947 roku, Związku Polskich Artystów Fotografów, który od 1952 roku istnieje pod nazwą Związku Polskich Artystów Fotografików.
Jan Bułhak tworzył pejzaże, wizerunki obiektów architektury, portrety, między innymi wykonywał portrety chłopów, w czym kontynuował tradycję dziewiętnastowiecznej fotografii zakładowej. Na temat twórczości fotograficznej pisał: "Ideału szukamy w malarstwie, a wzorców w grafice."
Większość artystycznej i dokumentalnej spuścizny Bułhaka (krajobrazy, zabytki architektury, portrety) uległa zniszczeniu podczas II wojny światowej. Od lat trzydziestych będąc wielkim patriotą, walczył o upowszechnienie idei fotografii ojczystej, która miała akcentować polskość.
"Miłość jest najważniejszą sprawą żywota.
Ze stosunku bez miłosnego w strefie duchowej
nie urodzi się nic żywego ani pięknego.
Trzeźwy rozum i ścisłość obliczenia nie wystarczą tam,
gdzie trzeba patrzeć, czuć i trudzić się sercem."
Jan Bułhak
Jan Bułhak wywarł znaczny wpływ na rozwój fotografii w Polsce okresu międzywojennego i powojennego. Był autorem licznych artykułów i książek z zakresu estetyki i techniki fotografii oraz fotografii krajoznawczej. Wydał książki: Fotografika (1930), Kraj lat dziecinnych (1933), Technika bromowa (1933), Bromografika (1936), Estetyka światła (1936) i, pośmiertnie, w 1951 roku, Fotografia ojczysta. W tej ostatniej zawiera ideę tej fotografii. Pisze w niej: W przeciwieństwie do dawnego krajoznawstwa (…) fotografia ojczysta rozszerza krąg zainteresowania na wszystkie plastycznie uchwytne przejawy bytu ludzkiego i odtwarza nie tylko relikty przeszłości i zjawiska przyrody, lecz całe współczesne życie człowieka, ziemi i kraju ojczystego.
Po II wojnie światowej z pasją kontynuował dzieło artystycznej dokumentacji kraju, między innymi fotografował zniszczoną Warszawę i tzw. ziemie odzyskane (m.in. Wrocław). Wziął także udział w wystawie Nowoczesna Fotografika Polska, w 1948 roku; gdzie pokazał abstrakcje fotograficzne.
Prace Jana Bułhaka można ogladać w zbiorach wielu muzeów miedzy innymi: Biblioteki Narodowej, Muzeum Historii Fotografii w Krakow, Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Muzeum Sztuki w Łodzi, w zbiorach Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu, Zameku Królewskim na Wawelu, Związeku Polskich Artystów Fotografików.
Prace w zbiorach zagranicznych
- Lietuvos Dailes Muziejus, Vilnius / Litewskie Muzeum Sztuk Pięknych w Wilnie, Litwa
- Nacionalinis M.K. Čiurlionio Dailés Muziejus, Kaunas, Lietuva / Narodowe Muzeum Sztuk Pięknych M.K. Čiurlionisa w Kownie, Litwa
- Staatliche Museen zu Berlin, Kunstbibliothek, BRD / Państwowe Muzea w Berlinie, Biblioteka Dzieł Sztuki, RFN
- Vilniaus Dailés Akademija, Vilnius, Lietuva / Akademia Sztuk Pięknych w Wilnie, Litwa.
Kto z nas nie widział zdjęć Jana Bułhaka? Jego okiem widzianego Wilna, Wileńszczyzny, ziem Litwy i Białorusi? Kto nie podziwiał piękna ujęć i gry światłocienia na jego fotogramach? Kogo nie wzruszyły zdjęcia często już nieistniejących pięknych kościołów, pałaców? Ludzi i zdarzeń o znaczeniu historycznym i codziennego życia utrwalonego w jego obiektywie? I chwała mu za to!
Jan Bułhak zmarł 4 lutego 1950 roku w Giżycku podczas ostatniej swojej wyprawy po kraju z aparatem fotograficznym. Pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
W 2004 roku powstał film dokumentalny pt. Malarz Kresów zrealizowany według scenariusza Adama Kulika będący biografią artystyczną Jana Bułhaka.
