Katalog archiwalnej fotografii etnograficznej "Etnografowie" w terenie to proezentacja, która w szczególny sposób promuje etnografię oraz antropologię kulturową poza środowiskiem naukowym i akademickim. Otwarcie wystawy odbyło się 3 listopada 2014 roku w Galerii Słodownia +1 w Starym Browarze w Poznaniu.

Na wystawie zaprezentowano 100 wielkoformatowych fotografii pochodzących z Archiwum Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Materiały archiwalne IEiAK obejmują dokumentację fotograficzną powstałą w latach 1950-1980. Są to unikalne dokumenty fotograficzne, przede wszystkim z terenów Wielkopolski, dokumentujące ówczesny wiejski oraz małomiasteczkowy krajobraz kulturowy. Stanowi integralną część projektu realizowanego przez UAM w Poznaniu, mającego na celu digitalizację wszystkich audiowizualnych zasobów Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej pt. "Cyfrowe Archiwum im. Józefa Burszty". Kuratorką wystawy była prof. UAP Izabela Kowalczyk a producentem architekt Wojciech Janiak. Wystawa stała się także częścią obchodów setnych urodzin Prof. Józefa Burszty. 4 listopada 2014 roku w Auli Lubrańskiego na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu odbyła się konferencja naukowa "Od etnografii wsi do antropologii współczesności".

"Etnografowie w terenie" to prezentacja wybranych fotografii pochodzących z archiwum etnograficznego UAM w Poznaniu, wykonywanych podczas badań terenowych przez Józefa Bursztę oraz jego współpracowników. Zdjęcia powstające od późnych lat 50. XX wieku ujaw niają fascynację kulturą ludową, folklorem, życiem codziennym oraz ludowymi formami zamieszkiwania. Badania terenowe są nieodłącznie związane z etnografią, etnologią i antropologią kulturową. Ich koncepcja pojawiła się w XIX wieku, gdy uznano, że spekulacje gabinetowych badaczy nie są w stanie wyjaśnić tego, jak żyją "prawdziwi ludzie" i tylko badania terenowe mogą pozwolić na poznanie i zrozumienie dynamiki ludzkich doświadczeń. W Wielkopolsce pionierem tych badań był m. in. Oskar Kolberg, wędrujący po wsiach wielkopolskich od 1840 roku i zbierający od goszczących go Wielkopolan "rzeczy ludowe" - najpierw zbierając materiał do "Pieśni ludu polskiego” (1842), a później w latach 1867-1875 gromadząc materiały do siedmiu tomów „Wielkiego Księstwa Poznańskiego" (1875-1882). Już od samych początków istnienia poznańskiej etnologii oraz badań nad folklorem i kulturą ludową prowadzonych też przez Ryszarda Berwińskiego, starano się owartościować pojęcia „lud” i „ludowość”, dostrzegając w nich znaczenie
dla narodowej wspólnoty.

Na początku XX wieku pojawiła się nowa fala zainteresowania kulturą ludową, związana z początkiem tworzenia w Poznaniu wystaw etnograficznych. Jak wskazuje Zbigniew Jasiewicz: "Podobnie jak gdzie indziej, także w Wielkopolsce ważnymi dokumentalistkami kultury ludowej były kobiety: Zofia i Jadwiga Szembekówny, gromadzące materiały do swych artykułów oraz Helena i Wiesława Cichowiczowe, zbierające etnograficzne obiekty muzealne na początku XX wieku". W 1919 roku na Uniwersytecie Poznańskim (wówczas Wszechnicy Piastowskiej) powstała Katedra Etnologii i Folkloru, przekształcona jeszcze w okresie międzywojennym w Instytut Etnologii. Dwaj pierwsi kierownicy tej placówki, wybitni etnologowie: Jan Stanisław Bystroń i Eugeniusz Frankowski, nie prowadzili badań terenowych. Wielkopolska, jako obszar zmodernizowany, nie była atrakcyjna dla badaczy poszukujących reliktów kulturowych. Takie badania nad obrzędowością doroczną prowadziła jednak w okresie międzywojennym Bożena Stelmachowska, wówczas pracowniczka Uniwersytetu Poznańskiego i Muzeum Miejskiego w Poznaniu, później profesor Uniwersytetu w Toruniu. Po wojnie w Instytucie Etnologii i od 1950 roku w Katedrze Etnografii w Instytucie Etnologii i Etnografii badania terenowe zaczęli prowadzić: Tadeusz Wróblewski (pracownik Katedry, autor części zdjęć prezentowanych na wystawie) oraz inni absolwenci tej Katedry: Stanisław Błaszczyk i Adam Glapa.

Dołączył do nich Józef Burszta, który na Uniwersytecie Poznańskim zaczął pracować w roku 1947, a w 1957 został kierownikiem Katedry Etnografii Uniwersytetu – wtedy już - im. Adama Mickiewicza. "Kulturę ludową traktował nie tylko jako kulturę środowiskową, należącą w znacznej mierze do przeszłości, ale również jako ważne dziedzictwo narodowe i wyznacznik tożsamości regionalnej". Takie ujęcie pozwoliło zdobyć poparcie dla idei przygotowania monografii dotyczącej kultury ludowej Wielkopolski i zdobycie środków na badania terenowe z Wydziału Kultury Wojewódzkiej Rady Narodowej. Były one kierowane przez Józefa Bursztę, który zorganizował zespół składający się nie tylko z etnografów, ale też z historyków, wśród których znaleźli się wybitni historycy: Józef Topolski i Czesław Łuczak. Efektem tych badań stała się trzytomowa "Kultura ludowa Wielkopolski" (Poznań 1960-1967). Duża część zdjęć prezentowanych na wystawie "Etnografowie w terenie" powstała właśnie w trakcie tych badań, inne zostały wykonane między innymi podczas wypraw na ziemie zachodnie, Zamojszczyznę, w Rzeszowskie, Nowosądeckie czy Łódzkie. Autorami fotografii są, obok Józefa Burszty: Bogusław Linette, Tadeusz Wróblewski, Stanisław Kusza, Bolesław Januszkiewicz, Milan Chlebana, Irena Kabat, Walerian Sobisiak. Na wystawie znalazły się też zdjęcia wykonane przez profesora Bursztę podczas jego podróży po Jugosławii w 1960 roku oraz fotografie Bogusława Linette z Moraw w Czechosłowacji z 1975 roku.

Jednym z większych przedsięwzięć wyjazdowych poznańskich etnografów była wyprawa EWA 76 - Etnologiczna Wyprawa Azjatycka do Afganistanu w 1976 roku, z której wybrane zdjęcia zostały wykonane przez Teresę Okoniewską i Marka Bero. Prezentowane są też fotografie ukazujące samych etnografów podczas pracy w terenie, rozmów z miejscową ludnością, dokumentujące ich podróże, ale też ukazujące ich podczas odpoczynku. Wiele z tych zdjęć nosi tytuł: "Etnografowie w terenie", od czego pochodzi tytuł wystawy. Obok etnografów, na prezentowanych na wystawie zdjęciach, pojawiają się osoby towarzyszące, a także kierowcy. Fotografie przedstawiają m.in. Waleriana Sobisiaka, Stanisława Błaszczyka, Zbigniewa Jasiewicza, Józefa Topolskiego, Adama Glapę, Janinę Dydowiczową, panią Marcelinę Bursztową. Zdjęcia zgromadzone na wystawie ukazują obraz wsi i miasteczek, głównie polskich, jakich dzisiaj raczej próżno już szukać: z piaszczystymi drogami i rozległymi nawsiami (a więc centralnymi placami), po których chodziły gęsi i kury, a niekiedy pasły się krowy. Są to wsie z prymitywnymi chatami, domami szachulcowymi, dachami krytymi strzechą, studniami z żurawiem, z konnymi i krowimi zaprzęgami, z ludźmi żyjącymi w poszanowaniu tradycji swych przodków oraz w symbiozie z naturą, wśród zwierząt uczestniczących w codziennym życiu. (...)

Izabela Kowalczyk

Etnografowie w terenie

• Kuratorka wystawy: Izabela Kowalczyk
• Producent wystawy: Wojciech Janiak
• Konsultacje merytoryczne: Zbigniew Jasiewicz
• Redakcja katalogu: Anna Weronika Brzezińska, Agata Stanisz
• Projekt graficzny i skład katalogu: Katarzyna Tużylak
• Wydawca: Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu / Laboratorium Inicjatyw Międzykulturowych KEJ
• Rok wydania: 2014
• ISBN: 978-83-937070-0-3
• Ilość stron: 104
• Wymiary: 163x237mm
• Oprawa: miękka
• Język: polski
• Wydanie: pierwsze

Publikacja "Etnografowie w terenie" jest również dostępna w postaci cyfrowej na stronie projektu oraz wydawcy.