Książka "Nieprzezroczyste. Historie chłopskiej fotografii" której autorką jest Agnieszka Pajączkowska, to zbiór miniesejów o fotografii oraz refleksje dotyczące historii ludowej, którymi opisane zostały wybrane wykonane amatorsko chłopskie fotografie, prezentując z mniej oczywistej perspektywy polską historię XX wieku.
Jeśli nawet zdjęcia są, to często bez historii ludzi, których przedstawiają. Wiele archiwów zbierało fotografie ze względu na ich wartość artystyczną (chłopi są wziętym motywem w historii sztuki) lub naukową (ważny był rodzaj haftu na serdaku, a nie życie dziewczyny, która go nosiła). Często były to fotografie wykonywane przez osoby, które na wsiach pojawiały się okazjonalnie, ze względów zawodowych lub wypoczynkowych: artystów, badaczy, krajoznawców, etnografów, dziennikarzy, którzy na ludność wiejską patrzyli jeśli nie z góry, to na pewno z zewnątrz: jak na motyw estetyczny, temat, element krajobrazu, obszar badań lub stan posiadania. W ten sposób, bywało, też ich fotografowali. Znam to spojrzenie i nie ono mnie teraz interesuje. Wolałabym zobaczyć fotografie Rozalii, Heleny, Pelagii i Zenobii, które one same wykonały, zleciły, z różnych przyczyn miały na własne potrzeby. Chciałabym położyć je obok siebie. (...)
Fotografie, których szukam [...] można określić jako wernakularne (czego nauczyłam się od Clómenta Chóroux), bo w łacinie słowo vemaculus to przymiotnik pochodzący od słowa verna, czyli "niewolnik", "służący" pracujący w domu swoje-go pana. I te fotografie też takie są: służebne, użytkowe, co-dzienne, gorszej jakości, chałupnicze (w polskim kontekście to słowo pasuje mi bardziej niż zaproponowane przez Cheroux "domowe"), a przy tym zrobione dla i przez ludzi, którzy niepewnie balansowali na tych najbliższych ziemi stopniach drabiny społecznej. I ja chcę napisać historię tych zdjęć i tej fotografii, którą chłopki i chłopi robili sami lub dla siebie, za własne pieniądze i na własne potrzeby. (...)
Agnieszka Pajączkowska
Chłopska fotografia - ta rodzinna, prywatna - nie ma zwykle odrębnego miejsca w archiwach czy instytucjach. Przez wiele dekad mało kto się nią interesował, nie była traktowana jako części „narodowego dziedzictwa”, a śladowa liczba zachowanych zbiorów pozwala sobie wyobrazić, ilu zdjęć i historii nie da się nigdy odzyskać, ile fotografii zostało spalonych, wyrzuconych, nieodnalezionych.
Fotografia nie jest przezroczysta - nie pokazuje "po prostu”, neutralnie ani obiektywnie. Podobnie jak historia, gdy pisana jest z jednej tylko perspektywy. Wiele w interpretacji fotografii i historii zależy od kąta patrzenia, od zachowanej materii i zauważania tego, co dotychczas pomijane.
Agnieszka Pajączkowska opisuje wybrane chłopskie zdjęcia, a swoje spostrzeżenia uzupełnia o rozmowy, zapisy historii mówionej, dokumenty, mikroreportaże, rozważania teoretyczne, cytaty z esejów o fotografii i nowe refleksje dotyczące historii ludowej. Rdzeniem książki pozostaje pytanie, czym właściwie jest to, co widzimy. Czego fotografia nie pokazuje i nie rozstrzyga? To nie tyle opowieść o osobach widocznych na zdjęciach, ile o samych zdjęciach i tych, którzy je wykonywali - fotografach i fotografkach, o ich motywacjach, warsztacie pracy, miejscu w wiejskiej społeczności. Tak oglądane chłopskie fotografie pozwalają spojrzeć z mniej oczywistej perspektywy na polską historię XX wieku.
Nieprzezroczyste to próba zwrócenia spojrzenia na to, co dotychczas było zauważane zbyt rzadko - na trzeci plan, na tło, rzeczy i ludzi poza kadrem.
Nieprzezroczyste. Historie chłopskiej fotografii
- Autorka: Agnieszka Pajączkowska
- Projekt okładki: Agnieszka Pasierska
- Projekt typograficzny: Robert Oleś
- Opieka redakcyjna: Tomasz Zając
- Konsultacja merytoryczna: dr hab. Iwona Kurz
- Redakcja: Anna Mirkowska
- Korekta: Agata Górzyńska-Kielak, Justyna Rochacewicz
- Redakcja techniczna i skład: Robert Oleś
- Wydawca: Wydawnictwo Czarne
- Rok wydania: 2023
- ISBN: 978-83-8191-729-2
- Ilość stron: 431
- Wymiary: 140x207 mm
- Oprawa: miękka
- Język: polski
- Wydanie: pierwsze
Agnieszka Pajączkowska (ur. 1986) - kulturoznawczyni, badaczka historii codziennych praktyk fotograficznych, kuratorka, edukatorka wizualna, animatorka kultury, autorka projektu i książki "Wędrowny Zakład Fotograficzny". Dwukrotna stypendystka ministra kultury i dziedzictwa narodowego w obszarze sztuk wizualnych (2015 i 2020). Absolwentka studiów doktoranckich w Instytucie Kultury Polskiej UW. W 2016 roku otrzymała tytuł "Kulturystki Roku" przyznawany przez Radiowy Dom Kultury, w 2020 została laureatką Nagrody im. Beaty Pawlak i Nagrody im. Wiesława Kazaneckiego, była także nominowana do Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego i Nagrody im. Stanisława Barańczaka. Mieszka na Pogórzu Izerskim.