Muzeum Literatury w Warszawie zaprasza 28 sierpnia 2025 roku, o godz. 19.00 na wernisaż wystawy fotografii Joanny Helander "Możność utrwalania". W sobotę 30 sierpnia 2025 roku, o godz. 14.00 - po wystawie oprowadzi Joanna Helander i Bo Persson. W niedzielę 31 sierpnia 2025 roku, o godz. 15.00 – po wystawie oprowadzą kuratorki Sonia Jaszczyńska i Olga Wiktoria Wybodowska. Wystawa potrwa do 31 października 2025 roku.

W centrum zainteresowania Joanny Helander znajduje się człowiek: poeta, pisarz, aktor, reżyser, ale też świadek historii, uczestnik protestów, emigrant. Stworzone przez nią portrety polskich twórców drugiej połowy XX wieku, m.in. Stanisława Barańczaka, Mirona Białoszewskiego, Ryszarda Krynickiego, Juliana Kornhausera, Adama Zagajewskiego, Czesława Miłosza, Wisławy Szymborskiej czy członków zespołu Teatru Ósmego Dnia, nie są wyłącznie świadectwem jej artystycznego spojrzenia. Helander nie fotografowała „obiektów kultury”, fotografowała przyjaciół, ludzi bliskich jej światopoglądowo i emocjonalnie.

Fotografie zestawione na wystawie z listami, dokumentami, fragmentami wierszy
i filmami tworzą wielowarstwową narrację o literackim Pokoleniu ’68. Formacyjnym momentem dla tych twórców były wydarzenia Marca ’68 – moment buntu i społecznego przebudzenia. Helander również brała udział w protestach, które ogarnęły kraj. Sprzeciwiła się interwencji w Czechosłowacji, za co została objęta inwigilacją i represjami, ostatecznie trafiła do więzienia. Jej późniejsza emigracja do Szwecji nie była więc ucieczką, lecz aktem politycznym. Fotografując Polskę, fotografowała kraj sobie bliski i obcy jednocześnie.

Helander tworzy obrazy, które zatrzymują rzeczywistość w momencie wewnętrznego napięcia – między prywatnością a politycznością, między jednostką a systemem, między teraźniejszością a wspomnieniem.

Wystawa „Możność utrwalania” – poprzez osobiste dokumenty i fotografie przekazane przez artystkę, ale też rozmaite artefakty pochodzące ze zbiorów Muzeum Literatury – przybliży widzom postać Joanny Helander, ukaże specyfikę PRL-u oraz pozwoli zanurzyć się w świecie literatury, teatru, filmu.

W ramach ekspozycji zaprezentowane zostaną również diaporamy i filmy zrealizowane wspólnie z Bo Perssonem (m.in. „Walc z Miłoszem”). Nadadzą wystawie wymiar kontemplacyjny oraz będą zaproszeniem do uważnego odbioru – słuchania, patrzenia, przeżywania.

Fotografie Joanny Helander są dowodem na to, że artysta nie przestaje być związany z krajem pochodzenia – nawet jeśli oddzielają go od niego kilometry czy granice. Ta „podwójna optyka” – emigrantki i uczestniczki wydarzeń – czyni z jej prac wyjątkowy dokument: intymny i historyczny jednocześnie.

Joanna Helander. Urodzona w 1948 roku w Rudzie Śląskiej. Fotografka, reżyserka filmów dokumentalnych, pisarka i tłumaczka. Znana dokumentalistka życia codziennego w PRL-u oraz autorka filmowych i fotograficznych portretów przedstawicieli polskiej i szwedzkiej kultury. Studiowała romanistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie w 1968 roku uczestniczyła w działaniach opozycyjnych, sprzeciwiając się inwazji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację. Do Szwecji wyemigrowała w 1971 roku, tam też ukończyła studia fotograficzne. Autorka wielu albumów fotograficznych, m.in.: "Kobieta" (1978), "Gerard K. – listy z Polski" (1986), "Gdyby ta Polka była tutaj z nami" (1999), "Baby patrzą" (2019) czy "Nieznany dworzec" (2019). Współtwórczyni wielokrotnie nagradzanych autorskich filmów dokumentalnych, m.in.: "Teatr Ósmego Dnia" (1992), "Powroty" (1994), "Walc z Miłoszem" (2011), "Watching the Moon at Night – o terroryzmie i antysemityzmie" (2016). Mieszka i pracuje w Göteborgu, często przebywa w Krakowie.

Bo Persson. Szwedzki reżyser filmowy i teatralny. Spędził wiele lat w Rzymie i Paryżu, gdzie studiował filozofię, antropologię i filmoznawstwo. Jest autorem licznych sztuk teatralnych i scenariuszy filmowych. Od początku lat siedemdziesiątych interesuje się Europą Środkową, a jego projekty artystyczne poświęcone są tematowi konfliktu między człowiekiem a państwem oraz pamięci społeczeństw rządzonych przez reżimy totalitarne. W 1987 roku Bo Persson i Joanna Helander założyli niezależne studio filmowe Kino Koszyk z siedzibą w Göteborgu. Ich kreacyjne filmy dokumentalne miały premiery kinowe w Szwecji i wielu innych krajach. Mieszka i pracuje w Sztokholmie.

Kuratorki: Sonia Jaszczyńska, Olga Wiktoria Wybodowska

Dzieła prezentowane na wystawie pochodzą ze zbiorów artystów oraz Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie.

Wystawa została dofinansowana ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego.

Od 29 do 31 sierpnia 2025 roku, wstęp na wystawę kosztuje złotówkę.

Joanna Helander - Możność utrwalania