Album Janusza Nowackiego "Lustra pamięci. Fotografie z lat 2008-2015" to cykl zdjęć rejestrujący degradację i zmiany zachodzące na pustoszejących nadwarciańskich łęgach w okolicach Rogalina. Umieszczając w przygnębiających, zimowych i wczesnowiosennych przestrzeniach wielkie płaszczyzny luster, fotograf "pomnożył" drzewa.

Lustrzane odbicia tych, które jeszcze żyją, zajęły miejsce tych, które już zamarły, spróchniały, runęły, zniknęły. Miejsca puste. Efektem ośmioletniego projektu nie miało być jednak przywrócenie dawnego krajobrazu czy satysfakcja z wizualnego oszukania rzeczywistości. Zdjęcia uwierają swoją dosłownością, bo lustra, niczym rzucające się w oczy protezy, tym bardziej podkreślają brak. Kolorowa fotografia często rozprasza widza, uodpornionego na barwę jako codzienne doznanie. Nowacki, przyzwyczaiwszy nas do monochromatyczności, tym razem kolorem zaskakuje i nagłaśnia przekaz. To, co było - dęby i każda inna pozornie wieczna rzecz - trwa jedynie w odbiciu na szkle, na fotografii, w pamięci. Na krótko, bo każde z tych mediów jest kruche. Innego końca świata nie będzie.

Zastanówmy się, jaki cel przyświecał Januszowi Nowackiemu przy realizacji cyklu prac, w których lustro łączy te dwie koncepcje fotografii. Ze względu na podjęty temat, należałoby niewątpliwie odwołać się do jego wczesnych fotografii tematycznie związanych z rogalińskimi dębami. Mam tu na myśli powstałą w 1982 roku diaporamę pt. "Bitwa na lodowym polu". Po pierwsze, była to jedna z prekursorskich w Polsce realizacji łączących obraz z muzyką, na dodatek w przeciwieństwie do tzw. udźwiękowionych przeźroczy, poprzez zastosowane efekty przenikania projektowanych na ekranie fotografii tworzyła wówczas nowatorską formę prezentacji. Po drugie stanowiła narracyjną historię walki przyrody ze zjawiskami natury. Już wówczas widoczne były heroiczne zmagania stuletnich drzew poddawanych destrukcyjnej działalności fragmentów lodu powstałych na podmokłych terenach starorzecza Warty.
Powracając po wielu latach do tego samego miejsca, autor znalazł puentę tej historii - przyroda ostatecznie przegrywa. Wiele wspaniałych pomników przyrody uległo zniszczeniu. Niezwykle przekonywująco wygląda jedno ze zdjęć przewróconego fragmentu drzewa zatytułowane Golem, (które kształtem przypomina ludzką postać) i to zarówno ze względu na zawartą w fotografii symbolikę, jak również ze względu na przekonanie o tym, że jego biologiczne części powoli wnikną w życiodajną glebę, w przeciwieństwie do wielu fragmentów drzew, którym nie było dane, ponieważ zostały zabrane przez lokalną ludność. Drzewo nie powróci do natury – stanie się łupem "kultury".

Ponieważ autor zderza fragmenty pejzażu z zainstalowanymi przez siebie lustrami spróbujmy opisać istniejące tu relacje pomiędzy fotografią a lustrem. Pomocne będą refleksje Steve Edwardsa zamieszczone w książce Fotografia, bardzo krótkie wprowadzenie (wyd. w Polsce w 2014). Autor opisując fenomen fotografii odwołuje się, między innymi do przywołanej powyżej koncepcji "lustra z pamięcią" wskazując na zasadnicze różnice pomiędzy obrazem fotograficznym a obrazem widzianym w odbiciu lustrzanym.

Kluczem staje się pojęcie odbicia, fotografia, jako odbicie rzeczywistości i obraz odbity a czasami zwielokrotniony przez lustro. Metafora fotografii, jako odbicia dotyczy możliwości zatrzymania obrazu w czasie, w przeciwieństwie do znikających obrazów z powierzchni lustra.

Fotografia sama w sobie, jako zdolna (w wielu przypadkach) do przywoływania i przechowywania pamięci często, szczególnie w kontekście fotografii analogowej, pozwalała na formułowanie zdania;

"Daję ci zdjęcie na pamiątkę". Janusz Nowacki poprzez swoje fotografie "zmusza powierzchnię lustra" do takich samych zachowań. Sfotografowane zwierciadło nie pełni już swojej funkcji, staje się obrazem, ale w stosunku do samego zdjęcia, obrazem odwróconym stronami. Jest to w takim razie zarówno przeniesienie, ale też zwielokrotnienie i odwrócenie widoku. Może sama funkcja podwojenia obrazu zatrzymującego pamięć, zwiększy naszą zdolność do pamiętania w ogóle. Jest to, więc również opowieść o czasie minionym, a autor podwaja naszą zdolność do zapamiętywania.

W przypadku zdjęć Janusza Nowackiego fotografia, jako cytowane na wstępie "lustro z pamięcią", przypomina o jej ciągle aktualnej funkcji "balsamowania czasu". Jego zdjęcia dając szansę na przywołanie pamięci o ginącej przyrodzie i zmieniającym się na naszych oczach otoczeniu, utrwalają wiarę w rolę fotografa jak świadka obecności w otaczającym nas świecie i to niezależnie od przyjętej metody czy techniki fotografowania. (...)

Zbigniew Tomaszczuk

Lustra pamięci. Fotografie z lat 2008-2015

• Fotografie: Janusz Nowacki
• Teksty: Tadeusz Żukowski, Zbigniew Tomaszczuk, Mikołaj Jazdon, Piotr Chojnacki, Maciej Fiszer, Jacek Strzelecki
• Tłumaczenie: Dorota Bulińska
• Projekt katalogu: Grzegorz Nowacki
• Wydawca: Janusz Nowacki / Wielkopolskie Archiwum Fogotgafii OW-ZPAF
• ISBN: 978-83-936483-0-6
• Rok wydania: 2015
• Ilość stron: 88
• Wymiary: 315x217mm
• Oprawa: twarda
• Język: polski
• Wydanie: pierwsze

Janusz Nowacki - urodził się w 1939 roku w Poznaniu. Debiutował w 1964 roku ekspresyjnymi portretami muzyków jazzowych. W latach 1973-81 realizował Warsztaty Fotograficzne - autorski program animacji życia fotograficznego w Wielkopolsce, sytuujący się w nurcie "fotografia poza galerią". Założyciel i kurator Galerii Fotografii PF w Centrum Kultury Zamek w Poznaniu, którą kierował w latach 1993 - 2004. Jeden z inicjatorów i twórców lobby fotograficznego w nowych warunkach Polski lat 90. Założyciel Studia DiM, które w początkach lat 80. odegrało ważną rolę w diaporamie. Od połowy lat 80. jeden z wyróżniających się przedstawicieli polskiej fotografii pejzażowej, szczególnie w tematyce tatrzańskiej. Członek Honorowy Stowarzyszenia Twórców Fotoklub RP i Związku Polskich Artystów Fotografików. Autor książek fotograficznych: RAZEM '81, TWARZE JAZZU. Uhonorowany m. in.: Medalem ZPAF Za zasługi dla rozwoju fotografii w Polsce, Nagrodą Artystyczną Miasta Poznania, Nagrodą Artystyczną Marszałka Wielkopolskiego, Odznaką honorową Zasłużony dla kultury polskiej Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wystawy indywidualne: Galeria Prezentacje, Toruń; Muzeum Okręgowe, Gorzów Wlkp; Galeria Korytarz, Jelenia Góra, Galeria ZPAF, Kielce, Instytut Polski, Praga (Cz), Muzeum Ziemi Lubuskiej, Zielona Góra; BWA, Jelenia Góra; Galeria PAcamera, Suwałki; Galeria Pusta, Katowice; Salon ŁTF, Łódź, Legnickie Centrum Kultury, Legnica, Centrum Kultury i Sztuki, Kalisz, Muzeum Karkonoskie, Trutnov (Cz). Wystawy zbiorowe: Polska Fotografia Intermedialna lat 80. BWA Poznań, Twórcy poznańskiej fotografii 1895 - 1989 Galeria Miejska Arsenał, Poznań; Bliżej fotografii, BWA Jelenia Góra, Fotografia roku '97, Pałac Sztuki, Kraków; Fotografia poznańska Muzeum Narodowe, Poznań - Czarno na białym, Dom Fotografii, Hanower; Metamorfozy fotografii, Galeria "10", Brno (Cz), Biennale Fotografii Górskiej, Muzeum Karkonoskie, Jelenia Góra; Góry w pięciu odsłonach, MHF, Kraków.