Centrum im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku zaprasza w piątek 30 sierpnia 2025 roku o godz. 12.00 na wernisaż wystawy fotografii Aleksandra Prugara i Heleny Czernek "Śladami mezuz" połaczony z wykładem "W poszukiwaniu śladów po mezuzach". Wystawa potrwa do 2 listopada 2025 roku. Wstęp wolny.

Przed wojną w Polsce mieszkało 3,5 miliona Żydów, w Białymstoku prawie 42 tysiące, stanowiące niemal 65 procent ogółu mieszkańców miasta. W niemalże każdym żydowskim domu znajdowały się mezuzy, które zniknęły wraz ze zniknięciem Żydów. Pozostały po nich puste ślady, ale nawet tych pozostało niewiele. Najczęściej to charakterystyczne nacięcia we framugach drzwi, kształty w farbie lub powyginane gwoździe, którymi niegdyś mocowano mezuzę. Te ślady są pustką i znakiem po tych, którzy odeszli.

Od 2014 roku dokumentowaniem śladów po mezuzach zajmują się Aleksander Prugar i Helena Czernek. Impulsem do rozpoczęcia systematycznych poszukiwań był telefon Heleny, która w 2014 roku w Krakowie zwróciła uwagę na kilka śladów mezuz i zainteresowała pomysłem Aleksandra. Wystawa fotograficzna ich autorstwa dokumentuje sześcioletnią przygodę poszukiwaczy mezuz i ukazuje sto odnalezionych śladów w Polsce, Ukrainie, Białorusi, Rumunii i Maroko.

Równolegle z utrwalaniem za pomocą fotografii śladów po mezuzach i miejsc, w których się znajdowały, autorzy projektu stworzyli ich obszerny rejestr, a także, by zachować je w formie materialnej, wykonali ich odlewy w brązie. Ślady te służą przywołaniu pamięci o zapomnianych, dawnych mieszkańcach domów, których większość zginęła w czasie Holocaustu. We współpracy z genealogami, w tym z Działem Genealogii Żydowskiego Instytutu Historycznego, odkrywają historie i biografie. Do sfotografowania, opisania i utrwalenia w brązie wciąż jest wiele śladów, autorzy projektu zaś liczą na to, że osoby odwiedzające wystawę również przyczynią się do ochrony tego dziedzictwa i włączą we wspólne poszukiwania. Kolejne ślady po mezuzach czekają już na utrwalenie.

Wspólne poszukiwania Aleksandra Prugara i Heleny Czernek trwają do dziś, a mezuzy zmieniły życie obojga, stając się inspiracją, przygodą i źródłem pracy twórczej. Niektórzy mówią o nich, że są poszukiwaczami skarbów, inni dostrzegają, że sięgając w przeszłość, podróżują w czasie. Niewątpliwie jest w tym wiele racji, bo przecież ślady po mezuzach to właśnie takie skarby przeszłości.

Aleksander Prugar, Helena Czernek - Śladami mezuz